Tết Nguyên Đán là một trong những lễ hội lớn trong văn hóa của người Việt, là những ngày âm lịch đầu năm mang đậm nét văn hóa truyền thống Phương Đông vì trong những ngày này có rất nhiều phong tục truyền thống có ý nghĩa sâu sắc của người Việt diễn ra nhằm cầu mong một năm mới an lành, may mắn, an khang, thịnh vượng.
Tết Nguyên Đán cũng chính là dịp mọi người trở về nhà sum họp cũng nhau đón một năm mới bình an và trao cho nhau những lời chúc tốt đẹp, những bao lì xì, cùng nhau lên chùa hái lộc cầu may…. Những phong tục này đã làm nên nét đẹp trong văn hóa ngày Tết cổ truyền của những người con Đất Việt cho đến bây giờ. Các phong tục truyền thống trong ngày Tết gồm :
1.Cúng Ông Công – Ông Táo
Ngày 23 tháng Chạp âm lịch hằng năm là ngày ông Công, ông Táo lên thiên đình để báo cáo mọi việc trong nhà của gia chủ với Ngọc Hoàng. Chính vì vậy, tới ngày này các gia đình Việt Nam sẽ dọn dẹp nhà bếp sạch sẽ, mua cá vàng về cúng để tiễn ông Công, ông Táo về trời để cầu mong sang năm mới gia đình hòa thuận, hạnh phúc, ấm no.
2.Đi thăm mộ tổ tiên
Bắt đầu từ ngày 23 đến ngày 30 tháng Chạp hàng năm, con cháu trong gia đình đi thăm và quét dọn mồ mả tổ tiên, gia đình thường mang theo hương, hoa tươi, hoa quả đến cúng và mời vong linh tổ tiên về nhà ăn Tết với con cháu.
3.Dọn nhà
Vào những ngày gần Tết người Việt thường dọn dẹp nhà cửa thật sạch sẽ, vứt bỏ những thứ đồ cũ không dùng đến, sắm sửa những cái mới với ý nghĩa mong một năm mới tất cả những điều xấu của năm cũ đều được xóa bỏ, đón chào những cái mới, cái may mắn trong một năm sắp đến.
4.Gói bánh chưng, bánh tét
Bánh chưng, bánh tét là một phần không thể thiếu trong nét đẹp văn hóa của người Việt, hàng năm cứ vào ngày Tết khoảng từ ngày 27, 28, 29 Tết mọi gia đình lại ngồi quây quần bên nhau gói những chiếc bánh chưng bánh tét. Đây cũng là một món quà biếu ý nghĩa cho họ hàng và bạn bè trong dịp Tết.
5.Chơi hoa ngày Tết
Hoa tượng trưng cho sự may mắn ngày Tết, hoa nở càng đẹp, càng thơm thì năm mới càng tràn đầy may mắn. Hoa đào miền Bắc, hoa mai miền Nam và cây quất là một trong những cây lộc tượng trưng hạnh phúc, thịnh vượng đến mọi nhà.
6.Chợ Tết
Chợ Tết bao giờ cũng đông vui, nhộn nhịp hơn hẳn, mọi người đi chợ Tết không chỉ để mua sắm những đồ dùng thiết yếu trong ngày Tết mà còn để gặp mặt nhau trò chuyện, tận hưởng cái không khí ngày giáp Tết.
7. Mâm ngũ quả
Mâm ngũ quả là mâm quả gồm 5 loại quả khác nhau, tùy văn hóa ở các miền Bắc, Trung, Nam mà mâm ngũ quả có những đặc điểm khác nhau. Nhưng Trên bàn thờ tổ tiên lúc nào cũng phải có mâm ngũ quả với mong muốn cầu một năm mới bình an, may mắn, hạnh phúc, an khang, phú quý, mong sao một năm mới sẽ đầy đủ, sung túc hơn.
8. Cúng tất niên
Các gia đình tại Việt Nam thường làm mâm cơm thắp hương mời thần linh, gia tiên về ăn tết cùng gia đình vào chiều 30 Tết đồng thời để kết thúc một năm cũ và chuẩn bị đón chào năm mới.
9. Đón giao thừa
Đây là thời điểm chuyển giao giữa năm cũ và năm mới, là thời khắc thiêng liêng đất trời giao hòa. Đón giao thừa được diễn ra vào thời khắc cuối cùng của năm cũ, bởi vậy hoạt động còn mang ý nghĩa đem bỏ hết những điều xấu của năm cũ, đến đón những điều tốt đẹp của năm mới.
10. Hái lộc
Vào đúng thời khắc đêm giao thừa hoặc vào sáng sớm hôm sau, người Việt thường có thói quen đi hái lộc đầu năm với mong muốn mang rước lộc về nhà để đón một năm mới thật nhiều may mắn.
11. Xông đất
Gia chủ thường chọn người bước vào nhà mình đầu tiên để xông đất, đó phải là những người hợp tuổi với gia chủ, hiền lành, gia đình hạnh phúc, làm ăn phát đạt với mong muốn một năm mới mọi điều đều thuận lợi, tốt đẹp.
12. Chúc Tết và mừng tuổi
Con cháu thì chúc thọ ông bà và người lớn tuổi sang năm mới sức khỏe dồi dào, may mắn, bình an.
Người lớn chúc lại kèm theo một phong bao lì xì nhỏ màu đỏ, có hình chữ nhật, bên trong đựng những đồng tiền mới với ý nghĩa chúc cho con cháu nhận được sẽ ngày càng được đạt được nhiều may mắn, thành công.
13.Xuất hành
Ngày mồng một Tết Nguyên Đán, người Việt thường chọn giờ đẹp, hướng đẹp phù hợp với tuổi để xuất hành với y vọng gặp may mắn mỗi khi ra khỏi nhà.
14.Đi chùa đầu năm
Phong tục đi lễ chùa trong những ngày đầu của năm mới là một nét đẹp văn hóa tâm linh trong đời sống mỗi người Việt. Đi lễ chùa đầu năm không chỉ là để cầu xin một năm mới may mắn, phúc lộc và tỏ tấm lòng thành kính của mình đối với đức Phật, tổ tiên.
15.Xin chữ
Cứ vào dịp xuân đầu xuân năm mới mọi người lại rủ nhau đi xin chữ đầu xuân về treo trong nhà với mong muốn cầu cho những điều tốt đẹp nhất sẽ đến với gia đình, người thân của mình. Ngày nay, việc xin chữ ngày càng phổ biến, nó đã trở thành một nét đẹp trong truyền thống văn hóa người Việt cứ mỗi độ Tết đến xuân về.